BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR

BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR

Bir fazlı asenkron motorlar, üç fazlı asenkron motorlar gibi statorve rotor olmak üzere iki ana kısımdan oluşur.Bir fazlı asenkronmotorlar kendi aralarında yardımcı sargılı ve gölge kutuplu motorlarolmak üzere iki gruba ayrılırlar.


BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI MOTORLAR

Bir fazlı yardımcı sargılı motorlarda, stator sargıları bir anasargı (çalışma sargısı) ile yardımcı (yol verme) sargıdan oluşur. Anasargı; omik direncinin küçük olması için kalın kesitli iletkenlerdenyapılır. Ayrıca reaktansının büyük değerde olması için de hem alt katayerleştirilir, hem de sarım sayısı yardımcı sargıdan daha fazladır.Yardımcı sargı ise; ince kesitli olup omik direnci ana sargıya göredaha fazladır ve üst kata yerleştirilir.

Motor yol aldıktan sonra yardımcı sargıyı ana sargıdan ya dadevreden çıkarmak için genellikle rotorun üzerinde merkez kaç kuvvetiile çalışan anahtar sistemi bulunur. Bu sistemi olmayan motorlardayardımcı sargıyı ayırma işlemi manyetik röle ile ya da özel yol almaşalterleri ile yapılır.

Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motorlarda ana sargı veyardımcı sargıları aralarında 90° elektrik faz farkı bulunacak şekildestatora yerleştirilir. Bir fazlı asenkron motorlar indüksiyonprensibine göre çalışır.

Özel Yol Verme:

Start şalteri (motora hem yol vermek, hem de motoru devamlıçalıştırmak için kullanılan şalter) Şekil 1-2 a da görüldüğü gibi üçkutuplu ve üç konumludur. O durumunda iken kontakların hepsi açıktır.Motoru çalıştırmak için şalterin kolu tamamen sağa çevrilip start (yolverme) durumuna getirilir ( Şekil 1-2 b) Bu anda kontakların hepsikapanır. Ana ve yardımcı sargı devreye girdiğinden motor yol almayabaşlar. Devir sayısı yükseldiğinde şalter kolu bırakılır. Yay etkisiile kol I konumuna gelir yardımcısargıyı bağlayan kontak ayrılır ve yardımcı sargı devre dışı edilir.Diğer kontaklar kapalı kaldığından motor yalnız ana sargı ile dönmesinedevam eder.





Bir Fazlı Yardımcı Sargılı Motorların Devir Yönünün Değiştirilmesi:

Motorun devir yönünü değiştirmek için ya yardımcı sargı uçlarınınyeri veya ana sargı uçlarının yeri değiştirilir., her iki sargıdan geçen akım yönü aynıdır( Örneğin,motorsağa dönüyor). yardımcı sargı uçları değiştirildiğindeyardımcı sargı akım yönü, ana sargı akım yönüne ters olacağından döneralanın yönü değişir ve motor bu sefer sola döner.





KONDANSATÖRLÜ MOTORLAR

Sargı yastıklarının üçünde de farklı gerilimler oluştuğu için üçfazlı bir motorun tek fazlı akım şebekesinde işletilmesi sakıncalıolmaktadır. Bundan dolayı tek fazlı akım şebekesi için çift sargısıbulunan kondansatörlü motorlar geliştirilmiştir.
Kondansatörlü motorlarda stator üzerinde bir UV ana sargısı ve birWZ yardımcı sargısı bulunur. Ana sargı yol vermeli motorda olduğu gibistator oluklarının 2/3’üne döşenmiştir. Geri kalan 1/3’lük oluklarayardımcı sargı sarılır (Şekil 1-4 ve 1-5). Yardımcı sargı tek parçahalinde ise kondansatör sargıdan önce (Şekil 1-6); çift parça halindeise sargılar arasına bağlanır. Rotorun dönme yönünü değiştirmek içinyardımcı sargı üzerindeki akım yönü çevrilir. Kondansatör ile yardımcısargı bir seri - salınım devresi oluşturduğundan, kondansatör uçlarındabulunan gerilim şebeke gerilimlerinden büyük olur ve bu gerilim motorunboşta dönmesi anında en büyük değerine ulaşır. Kondansatörlü birmotorun kondansatörü ortaya çıkacak en büyük gerilime göredeğerlendirilmiş olmalıdır.

Kondansatör kapasitesi ne kadar büyük olursa, kondansatörlü motorunçekme momenti o kadar büyük olur. Diğer bir yönden, kapasitenin büyükolması yardımcı sargının daha çok akım çekmesine ve ısınmasına neden olmaktadır. Bu nedenle bu tür motorların bir çoğunda özel yol verme kondansatörleri kullanılır. Motor devir aldıktan sonra yol vermekondansatörü ya el ile ya da merkezkaç kuvveti ile çalışan bir şalter üzerinden akım devresinden çıkarılmaktadır. Motor anma gücünün kW’ı başına yol verme kondansatörünün 4 kvar’lık bir tepkin güç çekmesi zorunludur. Buna karşın işletme kondansatörleri sürekli devrede kalır.İşletme kondansatörlerinin çekmeye zorunlu olduğu tepkin güç, motor anma gücünün kW’ı başına, 1,3 kvar kadardır. Kondansatörlü motorlarda ya bir işletme kondansatörü, ya bir yol verme kondansatörü ya da her ikisi birden bulunabilir. Kondansatörlü motorlar uygulamada santrifujlu çamaşır sıkıcılarda, brülörlerde, mutfak makinelerinde, bazı elektrikli aletlerde ve teyplerde (ses kart aygıtı) kullanılmaktadır.





Kondansatörlü motorlar da kendi aralarında farklı türlere ayrılırlar:

1. Kondansatör Başlatmalı Motorlar

Kondansatör sadece kalkış sırasında devreye girer. Kalkış sonu merkezkaç şalteri ile devreden çıkarılır.
3 Hp değerine kadar, genel amaçlar için üretilir.
Monofaz sanayi motoru olarak bilinen motorlardır.

2. Daimi Kondansatörlü Motorlar

Kondansatör kalkışta ve çalışmada yardımcı sargıyı sürekli devrede tutar.
Kondansatör değeri, kondansatör başlatmalıya göre onda bir kadardır.
Genellikle bir Hp’den küçük ev aleti, çamaşır makinesi, havalandırma fanı, vantilatör motorları bu tiptir.

3. Çift Kondansatörlü Motorlar

Önceki iki tipin birleşmesi gibidir. Kalkıştan sonra büyük değerli kondansatör merkezkaç şalteri devreden çıkar, daimi kondansatör devrede kalır.
Monofaz motorların daha yüksek güçte olanları bu tiptir.

YARDIMCI DİRENÇ SARGISI OLAN TEK FAZLI MOTORLAR

Bir kondansatörlü motorun kondansatörü, örneğin 10 ohm luk bir direnç ile değiştirilip, motor tek fazlı bir akım şebekesine bağlanırsa rotorun döndüğü görülecektir. Nitekim, motora direnç üzerinden verilen akım ile direkt verilen akım arasında bir faz farkı oluşmaktadır. Tıpkı kondansatörlü motorda olduğu gibi bu motorda da eliptik bir döner alan ortaya çıkar. Ana sargısı ve yardımcı sargısı kondansatörlü motorlarda olduğu gibi tertiplenmiş olup (Şekil 1-4) direnç elemanı yardımcı sargı içine yerleştirilmiştir. Bugün uygulamada, bu tür motorların yardımcı sargıları direnç telinden sarılmaktadır. Bu amaç için genellikle Bifilar yardımcı sargı yöntemi kullanılır.Bifilar sarma yöntemin de yardımcı sargının 2/3'lük miktarı bir yönde ve geri kalan 1/3’lükmiktarı ise aksi yönde sarılır. Bifilar yardımcı sargı içinde manyetik etkinin bir kısmı yok olur, ancak sargının etkin direnci değişmezkalır. İçinde yardımcı direnç sargısı bulunan motorlar, terminallerinden direkt olarak akım şebekesine bağlanabilir (Şekil1-7). Bunlar kondansatörlü motorlardan daha ucuzdur, ancak verimleri daha düşüktür. Bu motorlar kondansatörlü motorlar gibi aynı amaçlar la ve özellikle buzdolaplarında kullanılmaktadır.

GÖLGE KUTUPLU MOTORLAR

Gölge kutuplu bir motorun statorunda son derece düzgün profili ve dışarıdan fark edilemeyen kutuplar bulunur. Bu kutuplardan küçük bir kısmına içe doğru yarıklar açılmış ve bu yarıkların iç kısımlarına kısa-devre bilezikleri oturtulmuştur. Bu kısa devre bilezikleri (ya da sargıları) stator sargıları ile birlikte sekonderi kısa devre edilmişbir transformator gibi düşünülürse, bu tür bir motorun çalışması kolayca anlaşılır. Stator sargısından akım geçmesiyle oluşan manyetik alan çizgilerinin bir kısmı yarıklarda bulunan bilezikler içinden de geçer. Bilezikler kısa devre durumunda olduğu için stator üzerindeki akıkaçakları büyük olur.


Elektrik Motorları - (AC Motorlar,DC Motorlar ve çeşitleri) electronics
Şekil 1-8 Gölge-kutuplu motor

Bunun sonucu stator sargısından geçen akım ile kısadevrebileziklerinden geçen akım arasında bir faz farkı ortaya çıkar.Birbirine göre faz farklı bu iki akım, birbiri ardından hareketlikutupları olan bir manyetik alan üretir. Simetrik olmayan bu değin birdöner alan bir kısadevre - rotorunu döndürür . Kısadevre rotorumanyetik sert bir malzemeden yapılmış ise (Histerisis rotoru), bu haldebu motor yol aldıktan sonra bir senkron motor gibi dönüşüne devam eder.

Gölge kutuplu motorlarda dönüş yönü daima ana kutuptan, yarık kutbadoğrudur. Dönüş yönü değiştirilmek istendiğinde, yatak burçları verotor çıkartılır ve değişik yönde tekrar yerlerine takılır. Dönüş yönüsürekli olarak bir şalter ile ayarlanmak isteniyorsa, ikinci birkısadevre sargısının daha bulunması zorunludur. Gölge kutuplumotorların verimleri düşüktür. 1 W - 250W arasında küçük güçler içinyapılırlar ve pikaplarda, teyplerde, ısıtıcı vantilatörlerinde ve meyvesıkıcılarda çok sık kullanılırlar