ELEKTRİK MOTORLARININ TANIMI VE YAPISI

ELEKTRİK MOTORLARININ TANIMI VE YAPISI




Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren aygıtlara elektrikmotorları denir.Her elektrik makinası biri sabit (Stator) ve diğerikendi çevresinde dönen (Rotor ya da Endüvi) iki ana parçadan oluşur. Buana parçalar: elektrik akımını ileten parçalar (örneğin: sargılar),manyetik akıyı ileten parçalar ve konstrüksiyon parçaları (örneğin:vidalar, yataklar) olmak üzere tekrar kısımlara ayrılır. Alternatifakım ile çalışan elektrik makinalarında rotor ve statorun manyetikakıyı ileten kısımları fuko akımlarından kaçınmak amacıylatabakalandırılmış saçlardan yapılır. Rotor ve Stator saç paketlerininyapılması için 0,35 - 1,5 mm kalınlığında, tek ya da çift taraflıyalıtılmış saç levhalar makas tezgahlarında şeritler halinde kesilir.Bu şekilde oluşturulan saç şeritler şerit çekirdekli trafoların vemakinaların yapımında
başka bir işleme gereksinilmeden derhalkullanılabilmektedir. Makastan çıkan saç şeritler çok seri - çalışankalıp - kesme presine verilir. Dakikada 300 - 500 kesme yapan 500 000kp’lık presler stator ve rotor saç profillerini bir dizi - kesmehalinde arka arkaya çıkartır.

Rotor ve stator saç profilleri birbirinin boşluğunu dolduracakşekilde kesildiğinden (kalıpla), üretim sonu kırpıntı parça miktarı çokazdır. Büyük çaplı rotor ve stator saç paketleri genellikle tek -kesmede çıkartılır. Bunun için, önceden hazırlanmış disk şekildekisaçlar üstüste gelecek şekilde yerleştirilir. Bu şekilde yerleştirilmişsaç tabakaları kalıp - kesme presinde tek bir hamlede kesilir.Sargıların yerleştirilmesi için gerekli oluklar makinelerde açılır.İşlem görecek parça miktarı fazla değil ise oluk açma otomatındaoluklar tek tek açılır. Büyük sayıdaki parça miktarları ve büyük çaplısaçlar için her seferinde 5-6 oluk açabilen otomatlardanyararlanılmaktadır. Oluk açma otomatlarından gelen saçlar özel sayıcıterazilerde tartılır, istif makinesinde üst üste tabakalandırılır ve 5- 10 kp/cm2 lik bir basınç altında saç paketi halinde birleştirilir.

Stator ve rotor sargı oluklarına uygulamada genellikle kartondöşenmektedir. Yalıtmak amacıyla döşenen kartonun görevi: Oluk içindekipürüzleri örtmek ve sargı tellerini hasarlardan korumaktır. Karton ileyalıtılan oluklara sargılar döşenir. Stator ve rotor sargıları tek katya da çift kat sarımlı yapılırlar. Tek katlı sargılarda her oluk içindeher bir sargının yalnız bir kenarı, buna karşın çift katlı sargılardaçift sayıda bobin kenarı (genellikle iki) bulunur. Stator Sargıları:Tek katlı sargılarda, önceden bir sargı makinasında hazırlanmış veizole edilmiş sargı paketleri açık oluklara tek tek yerleştirilir(Şekil 1-1 a). Büyük gerilimli statorlarda açık oluklu saç paketlerikullanılır. Yarı açık oluklara (Şekil 1-1 b) sargılar özel kalıp ya daşablonlar yardımıyla tek tek döşenmektedir. Tam kapalı oluklar içine,teller statorun alın tarafından başlayarak, ipliğin iğneye geçirildiğigibi tek tek geçirilir. Sonra bu teller sargı haline getirilir (Şekil1-1 c). Oldukça uğraşılı bu tür sarım yerine özel sargı paketleri dekullanılmaktadır. Bu sargı paketlerindeki iletkenler sadece dahaönceden hazırlanmış taraflarından oluklara sokulur. Bu şekildeolukların diğer tarafından dışarı çıkan sargı başları birbirleriylesert lehim ya da kaynak suretiyle birleştirilir.

Şayet oluklara az sayıda ve büyük kesitli iletkenler sokulacaksa,çubuk şeklindeki iletkenler kullanılır.Bunlar sonradan kendi aralarındavidalarla ya da lehimlemek suretiyle birleştirilir.Tahta ya da fiberdenyapılmış oluk kamaları ( ya da takozları ) oluk ağızlarını kapatmayayarar. Oluklardan dışarı çıkan sargı başları pamuk ya da cam pamuğu ilesıkıca sarılarak yalıtılır. Sargıların devre bağlantıları sağlandıktansonra stator bir fırın içinde 100 0C civarında kurutulur ve sonrayalıtkan vernik emdirilir. Vernik emdirme işlemi havasız bir ortamiçinde yapılır. Bunun için önce stator bir vakum kabı içineyerleştirilir ve kap sıkıca kapatılarak havası çekilir. Sonra kabınüstünde bulunan vernik musluğu açılarak içeriye vernik gönderilir.Ortam havasız olduğundan içeriye gönderilen vernik sargıların en küçükaralıklarına dahi nüfuz eder. Vernik emdirme işleminden sonra statortekrar kurutma fırınına sokulur ve burada son kurutma işlemi yapılır.Rotor sargıları elde ya da makinede sarılır. Bunun dışında uygulanacakbütün işlemler stator sargılarında olduğu gibidir.


1.2. ELEKTRİK MOTOR ÇEŞİTLERİ
Alternatif akım motorları
Asenkron (indüksiyon) motorları
Tek fazlı asenkron motorlar
Yardımcı sargılı motorlar
Kondansatörlü motorlar
Kondansatör başlatmalı
Daimi kondansatörlü
Çift kondansatörlü
Yardımcı direnç sargısı olan tek fazlı motorlar
Gölge kutuplu motorlar
Üç fazlı asenkron motorlar
Döner bilezik-rotorlu motor (sargılı rotorlu motor)
Kısa devre-rotorlu motor (sincap kafes motor)
Senkron motorlar
Tek / çok fazlı motorlar
Alan sargılı
Sabit mıknatıslı
Relüktans
Histeresis
Değişebilir hızlı kutup anahtarlamalı
Doğru akımla çalışan motorlar
Şönt motor (paralel sarımlı motor)
Seri motor (seri sarımlı motor)
Alternatif / doğru akım
Split alan
Sabit mıknatıslı (dıştan uyarmalı motor)
Geleneksel konstrüksiyonlu motorlar
Top (sepet) sargılı motorlar
Oynar bobin motorlar
Doğru akım tork motorlar
Seri / şönt motorlar (compound motorlar = bileşke alanlı motorlar)
Hibrit motorlar
Step motorlar
Küçük açılı
Sabit mıknatıslı
Relüktans
Sabit mıknatıslı
Relüktans
Fırçasız doğru akım motorları
Değişken frekanslı motorlar
Senkron motorlar
Sargılı rotorlu
Sabit mıknatıslı
İndüksiyon motorlar
Senkron faz kilitlemeli motorlar

ALTERNATİF AKIM MOTORLARI

Alternatif akım ile çalışan elektrik makinalarında manyetik döneralanlar oluşur. Şayet rotorun dakikada yapmış olduğu devir sayısıstator-döner alanının dakikada yaptığı devir sayısı ile aynı ise, böylebir makineye senkron makine denilir. Rotorun devir sayısı döner alandevir sayısından küçük ya da büyük ise, bu tür makine asenkron makineolarak anılır (senkron eşlemeli; asenkron =eşlemesiz).